Węgiel aktywowany – to środek pochodzenia organicznego – otrzymywany najczęściej z drewna jako węgiel drzewny, z torfu oraz innych źródeł pochodzenia naturalnego. Jest on poddawany specjalnej obróbce termicznej, a następnie proszkowany. Z powodu procesu aktywacji nazywamy go węglem aktywowanym (Carbo activativus).
Węgiel aktywowany posiada budowę mikrocząsteczkową, dzięki której ma duże zdolności pochłaniające (absorpcyjne). Dotyczą one przede wszystkim substancji takich jak: toksyczne substancje chemiczne, toksyny bakteryjne, leki i substancje gazowe w świetle przewodu pokarmowego.
Jako główne substancje toksyczne piśmiennictwo naukowe wymienia: trójpierścieniowe antydepresanty, paracetamol i salicylany (te ostatnie szczególnie w przypadku spożycia wysokiej dawki u dzieci).
Węgiel aktywowany uważany jest za bezpieczny środek w zestawieniu z działaniami takimi jak: płukanie żołądka czy wywoływanie wymiotów.
Węgiel jest natomiast mniej skuteczny w przypadku zatruć: pochodnymi ropy naftowej, ługami i kwasami, alkoholem, żelazem, litem, cyjankami, olejkami eterycznymi czy wybielaczami, kwasem borowym, związkami metali, DDT, metanolem, glikolem etylenowym, a także kwasami i zasadami nieorganicznymi.
Najczęstsze zastosowanie węgla:
Preparaty węgla są pomocne w przypadku ostrych biegunek u dorosłych. Stosuje się je w formie doustnej w postaci tabletek lub kapsułek. Działają wtedy miejscowo w przewodzie pokarmowym.
Nie zaleca się długotrwałego przyjmowania dużych ilości węgla, gdyż poprzez swoje właściwości absorpcyjne może spowodować spadek witamin w organizmie. Pochłania także liczne enzymy, przez co może wpływać na proces trawienia.
Węgiel aktywowany jest używany także pomocniczo przy wzdęciach, w zatruciach lekami i substancjami chemicznymi – w tym ostatnim przypadku tylko w porozumieniu z lekarzem.
Przeciwwskazania:
Nie należy stosować węgla aktywowanego u pacjentów:
- nieprzytomnych, jeśli brak możliwości wykonania intubacji,
- z porażeniem perystaltyki jelit,
- z niedrożnością przewodu pokarmowego,
- z uporczywymi wymiotami,
- po operacjach,
- w zaburzeniach równowagi elektrolitowej,
- podczas odwodnienia organizmu,
- tuż przed badaniami endoskopowymi,
- w przypadku uczulenia na składniki preparatu.
Węgiel aktywowany nie powinien być także stosowany w leczeniu ostrych biegunek u dzieci. Dotychczas nie przeprowadzono wnikliwych badań, które oceniłyby jednoznacznie stosowanie aktywowanego węgla w leczeniu ostrej biegunki u dzieci.
Działania niepożądane po spożyciu węgla:
– barwi stolec na czarny kolor,
– może maskować krwawienia z przewodu pokarmowego,
– objawy rzadkie: bóle głowy,
– wymioty,
– nudności,
– zaparcia,
– może przedostać się do płuc.
Dawkowanie:
Zwykle 150mg węgla na dobę działa wspomagająco na przewód pokarmowy. Często łączony jest z ekstraktami mięty lub jagodą czarną, jako środek wspomagający ich działanie.
Interakcje:
Węgiel aktywowany może zmniejszać skuteczność wielu doustnych
leków:
-antybiotyków
-środków antykoncepcyjnych.
W charakterystyce produktów leczniczych (tzw. CHPLu) wymienia się także inne leki, na których wchłanianie i działanie węgiel aktywowany wywiera istotny wpływ.
Są to:
– salicylany,
– barbiturany,
– benzodiazepiny,
– pochodne fenotiazyny,
– klonidynę,
– środki pobudzające OUN (ośrodkowy układ nerwowy),
– glikozydy nasercowe,
– niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
– paracetamol,
– propranolol,
– chininę,
– puryny,
-leki przeciwzakrzepowe.
Inne zastosowania węgla leczniczego:
– w kosmetyce – do produkcji maseczek, peelingów oczyszczających do skóry twarzy, dłoni i pięt, mydeł, żeli i szamponów. Stosuje się je w przypadku skóry trądzikowej, wymagającej oczyszczenia oraz w przypadku przebarwień.
– w stomatologii – do produkcji past do zębów o właściwościach czyszczących i wybielających.
Preparaty z dodatkiem węgla aktywowanego oraz kosmetyki domowe na jego bazie stanowią obecnie ciekawy trend kosmetyczny uznawany za alternatywę dla wielu substancji pochodzenia chemicznego, obecnych w produktach do pielęgnacji twarzy i ciała oraz są uznawane jako mniej uczulające w zestawieniu z niektórymi składnikami, mogącymi powodować podrażnienia i reakcje alergiczne.
Piśmiennictwo
- Hasik, Postępowanie fitoterapeutyczne w gastroenterologii, Postępy Fitoterapii 2/2000, s. 2-9
- Ziółkowska, Ostre zatrucia u dzieci, Nowa Pediatria 2/2009, s. 39-49
- Ferenc, B. Łukasiewicz, J. Ciećwierz, E. Kowalczyk, Zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita Phalloides), Medycyna Pracy 2009;60(5): s. 415–426
- Charakterystyki Produktów Leczniczych dostępne online (dostęp 07-02-2018)
- Ilkhanipour, D.M. Yealy, E.P. Krenzelok, Activated charcoal surface area and its role in multiple-dose charcoal therapy, „American Journal of Emergency Medicine”, 1993, 11 (6), s. 583–585
